โซมาคิวป์ Soma Cube

โซมาคิวป์ Soma Cube

ครั้งก่อนเรามาประดิษฐ์แทนแกรม ซึ่งเป็นเกมปริศนา 2 มิติ ไปแล้ว วันนี้ผมมีกล่องขนมรูปลูกบาศก์อยู่หลายใบ เลยคิดว่ามาลองประดิษฐ์เกมปริศนา 3 มิติกันบ้างดีกว่าครับ โซมาคิวป์เป็นเกมปริศนา ประเภท 3 มิติ ประดิษฐ์ขึ้นโดยชาวเดนมาร์ค ชื่อ พีท ไฮน์ (Piet Hein) ในปี พ.ศ.2479 (ค.ศ.1936) โซมาเป็นคำมาจากภาษาสันสกฤต เป็นชื่อของพืชประเภทเถาไม่มีใบ มีถิ่นกำเนิดอยู่ทางตะวันออกของอินเดีย ยางสีน้ำนมมีรสเปรี้ยวถูกใช้เป็นยาที่มีฤทธิ์ทำให้เกิดอารมณ์ที่เป็นสุข (คงคล้ายๆ กับเวลาเล่นเกมไงครับ) โซมาคิวป์ประกอบด้วยชิ้นส่วนหลัก 7 ชิ้น ที่สามารถประกอบขึ้นได้ง่ายๆ จากรูปร่างพื้นฐาน คือ ลูกบาศก์ หรือ ลูกเต๋า วิธีทำก็ไม่มีอะไรซับซ้อนครับ ใช้กาวลาเทกซ์ต่อกล่องลูกบาศก์ตามภาพประกอบ รอให้กาวแห้ง ก็ใช้ได้แล้วครับ รูปร่างแรกที่ควรทดลองต่อดู คือ ลูกบาศก์ (ขนาด 3x3x3) น้องๆ อาจประหลาดใจเมื่อทราบว่ามีวิธีต่างๆ กันที่สามารถต่อเป็นลูกบาศก์นี้ถึง 240 วิธีทีเดียว! น้องๆ สามารถหารูปร่างอื่นๆ ที่สนุกกว่าลูกบาศก์ 3x3x3 ได้จาก web ครับ โดยใช้ key word ว่า soma cube และ soma figures หรืออาจเริ่มต้นจาก web page นี้ ก็ได้ครับ http://www.fam-bundgaard.dk/SOMA/SOMA.HTM

ชิ้นส่วนต่างๆ ของ โซมาคิวป์ เฉลยการต่อกล่องลูกบาศก์ครับ

อุปกรณ์จำลองพายุหมุน Tornado Machine

วอร์เทกซ์ พายุหมุน และ อุปกรณ์จำลองพายุหมุน วอร์เทกซ์ แปลได้ง่ายๆ ตรงตัว ว่า "มวลสารที่หมุนวน" เมื่อมีมวลอะไรก็ตาม ที่เคลื่อนที่เป็นวงกลม หรือเคลื่อนที่ในลักษณะหมุนวน เราจะเหมารวมเรียกว่าเป็น "วอร์เทกซ์ (Vortex)" ทั้งสิ้น วอร์เทกซ์สามารถเกิดในธรรมชาติก็ได้ หรือเกิดโดยน้ำมือของมนุษย์ ก็ได้เช่นกัน เราแบ่งประเภทของวอร์เทกซ์ ออกเป็น 2 ประเภทใหญ่ๆ ได้ดังนี้ : วอร์เทกซ์แกน วอร์เทกซ์วงแหวน เป็นวอร์เทกซ์ที่มีแกนเป็นเส้นตรง หรือค่อนข้างเป็นเส้นตรง วอร์เทกซ์ประเภทนี้ เป็นประเภทที่หาดูได้ง่ายในธรรมชาติ ได้แก่ พายุหมุน พายุเฮอริเคน (Hurricane) พายุทอร์นาโด (Tornado) พายุไต้ฝุ่น (Typhoon) พายุทรายหมุน (Dust Devil) น้ำวน (Whirlpool) น้ำวน (Whirlpool) วอร์เทกซ์อื่นๆ เวควอร์เทกซ์ (Wake Vortex) : เป็นวอร์เทกซ์ที่เกิดขึ้นด้านหลังของเครื่องบิน ในภาพจะเห็นวงม้วนเกลียวของควันสีแดง ที่เกิดขึ้นเมื่อเครื่องบินทะยานขึ้นสู่อากาศ วอร์เทกซ์ไม้ขีดไฟ (Match Vortex) : เป็นวอร์เทกซ์ที่เกิดขึ้น เมื่อมีการจุดไม้ขีดไฟ วอร์เทกซ์ด้านหลังเกาะ : เป็นวอร์เทกซ์ที่เกิดขึ้น ด้านหลังเกาะ ที่ขวางการไหลของกระแสน้ำ วอร์เทกซ์ไอทะเล : เป็นวอร์เทกซ์ที่เกิดขึ้นในทะเล เมื่อผนวกกับไอทะเล ก็จะเห็นเป็นลำอย่างชัดเจน เป็นวอร์เทกซ์ที่มีแกนหมุนเป็นรูปวงแหวน หรือ วงกลม วอร์เทกซ์ประเภทนี้ พบเห็นได้ไม่บ่อยนักในธรรมชาติ ที่ผ่านมา อาจพบได้ในระหว่างการระเบิดของภูเขาไฟ ภาพ วอร์เทกซ์วงแหวนควัน (Smoke Ring Votex) มีขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง 200 เมตร บันทึกภาพได้จากการระเบิดของภูเขาไฟเอ็ทนา (Etna) อุปกรณ์จำลองพายุหมุน (วอร์เทกซ์แกน) พายุหมุนในขวด PET (อยู่ระหว่างการเขียนครับ) เครื่องจำลองพายุหมุนแบบปิด อุปกรณ์จำลองวอร์เทกซ์วงแหวน ปืนใหญ่วอร์เทกซ์วงแหวน ปืนเล็กวอร์เทกซ์วงแหวน

พายุทอร์นาโด เกิดได้อย่างไร ? คำว่า Tornado มีรากมาจากภาษาละติน Toronae แปลว่า การหมุน (to turn) ความเร็วลมของพายุทอร์นาโด ถูกบันทึกว่ามากกว่า 300 ไมล์ต่อชั่วโมง และเชื่อกันว่าอาจสูงกว่า 400 ไมล์ต่อชั่วโมง นับว่าเป็นพายุที่มีความเร็วลมสูงที่สุดในโลกทีเดียว ก่อนที่พายุฟ้าคะนองจะเกิด ลมที่อยู่ระดับสูง จะมีความเร็วลมสูงกว่า ลมที่อยู่ระดับต่ำ ความแตกต่างของความเร็วลม จะทำให้เกิดลมหมุนที่มองไม่เห็น ในชั้นบรรยากาศล่าง มวลอากาศร้อนที่ยกตัวสูงขึ้น (updraft) จะยกลมหมุน จากแนวนอน เป็นแนวตั้ง	พายุหมุนต่างกันอย่างไร ในซีกโลกเหนือ และใต้ ? พายุจะหมุนทวนเข็มนาฬิกาในซีกโลกเหนือ และหมุนตามเข็มนาฬิกาในซีกโลกใต้ เรียกว่า Cyclonic Circulation ความแตกต่างของการหมุนดังกล่าว เกิดจากผลของแรง coriolis ซึ่งเป็นแรงที่เกิดจากการหมุนรอบตัวเองของโลก : ของเหลวในซีกโลกเหนือจะหมุนขวา ในขณะที่ของเหลวในซีกโลกใต้จะหมุนซ้าย
	ความกดอากาศต่ำ ใกล้ประเทศออสเตรเลีย	เฮอริเคน แอนดรู
ข้อเท็จจริงที่น่าสนใจ ในอเมริกา มีการวิเคราะห์ว่า พายุ 1 ใน 1000 ลูก เท่านั้น ที่จะทำให้เกิด SuperCell และ SuperCell 1 ใน 6 ลูก เท่านั้น ที่จะทำให้เกิดพายุทอร์นาโด บังคลาเทศเป็นประเทศที่เจอพายุทอร์นาโดเป็นอันดับ 2 รองจากสหรัฐอเมริกา บังคลาเทศมีขนาดประมาณรัฐไอโอวา (55,599 ตร.ไมล์. เทียบกับ 56,276 ตร.ไมล์.)	ที่หลบภัยพายุทอร์นาโด ใช้ฝังใต้พื้นดิน ทำจากไฟเบอร์กลาส ที่มา : www.shelters-of-texas.com/

ชื่อของพายุ พายุหมุน มีชื่อต่างกัน ตามลักษณะ และ สถานที่เกิด ครับ เช่น funnel , tornado , waterspout , landspout , dust devil , hurricane , typhoon , เป็นต้น เฮอริเคน คือพายุที่กำเนิดในเขตศูนย์สูตร และมีความเร็วลมสูงกว่า 118 กม./ชม. พายุที่เกิดในแปซิฟิคตะวันตก จะเรียกว่า ไต้ฝุ่น (typhoon) พายุที่เกิดในมหาสมุทรอินเดีย จะเรียกว่า ไซโคลน (cyclone) พายุที่เกิดในหมู่เกาะฟิลิปปินส์ จะเรียกว่า bagulios

การจำแนกพายุทอร์นาโด  (แบ่งโดย National Weather Service) ที่มา : www.nws.noaa.gov ความรุนแรง กำลังอ่อน (weak) กำลังแรง (strong) กำลังรุนแรง(violent) คิดเป็นร้อยละ 69 29 2 ความเร็วลม น้อยกว่า 110 ไมล์/ชม. 110-205 ไมล์/ชม. มากกว่า 205 ไมล์/ชม. เปอร์เซนต์การตาย 3% 27% 70% อายุของพายุ 5-10 นาที มากกว่า 20 นาที มากกว่า 1 ชั่วโมง

Vortex ในน้ำ (น้ำวน) สถานที่ที่บันทึกภาพ : ใต้สะพานเอกาทศรถ อ.เมือง จ.พิษณุโลก วันเวลา : กันยายน 2550 ผู้ถ่าย : พิธาน
วอร์เทกซ์ในน้ำ มีลักษณะคล้ายกับวอร์เทกซ์ในอากาศ เมื่อเกิดขึ้น มักจะมีลูกเล็กลูกน้อยตามมาด้วยเสมอ		และจะเกิดตามกันเป็นสายยาวๆ		มีขนาดใหญ่เล็กปะปนกัน
บ้างมีน้อยลูก			บ้างมีเยอะจนขี้เกียจนับ

ภาพพายุหมุนในประเทศไทย...ว้าว สถานที่ที่บันทึกภาพ : ร้านป้าแหล๋ว ใกล้ อ.บางสะพาน วันเวลา : วันที่ 6 เมษายน 2550 เวลาประมาณบ่ายโมงกว่า ผู้ถ่าย : Noumy ขอขอบคุณคุณ Noumy มา ณ ที่นี้ด้วยครับ
"ภาพนี้ถ่ายก่อนเกิดพายุงวงช้างประมาณ 10 นาที"	"พายุงวงช้างเริ่มก่อตัว"	"เห็นเป็นงวงชัดเจน แบ่งฟ้าเป็น 2 สี"
"ซูม 10x ไปดูใกล้ๆ เห็นน้ำกระจาย"		"กำลังจะขึ้นฝั่งแล้วครับ เห็นเป็นเกลียวคลื่นน้ำชัดๆ ถูกดึงขึ้นไปบนฟ้า"
"ขึ้นฝั่งแล้วครับ รอดไป...เรา หลังจากขึ้นฝั่งได้แป๊บเดียว ฝนก็ตกหนักมากๆ ประมาณครึ่งชั่วโมงก็เข้าสู่ภาวะปกติ แดดจ้า เหมือนไม่มีอะไรเกิดขึ้น"

---

อุปกรณ์จำลองพายุหมุน Tornado Machine อุปกรณ์จำลองพายุหมุน หรือ Tornado Machine เป็นอุปกรณ์ที่ออกแบบมาเพื่อใช้ในการจำลอง การเกิดพายุหมุน พายุหมุน เกิดจากการยกตัวของมวลอากาศร้อนขึ้นสู่เบื้องสูง และมีมวลอากาศเย็นหมุนวนเข้ามาแทนที่

เปรียบเทียบข้อดีข้อเสียของ Tornado Machine แบบต่างๆ
ชนิดของ tornado machine	ชนิดปิด ใช้เครื่องทำหมอก	ชนิดกึ่งเปิดหรือเปิดด้านข้าง ใช้เครื่องทำหมอก	ชนิดเปิดด้านบน ใช้ไอน้ำร้อน
พัดลม	พัดลมเล็ก 1 ตัว ดูดอากาศขึ้นด้านบน	พัดลมใหญ่ 1 ตัว ดูดอากาศขึ้นด้านบน และ อัดกลับเข้าสู่ด้านข้างเพื่อสร้างม่านอากาศ ด้านข้าง หรือ ใช้พัดลมเสริม เพื่อสร้างม่านอากาศ	ไม่ต้องใช้พัดลม
ข้อดี	1. ค่อนข้างประหยัด และง่าย ใช้พัดลมเล็ก เพียงแค่ตัวเดียว ก็เพียงพอ 2. สามารถใช้นอกอาคาร และในที่ที่มีลมค่อนข้างแรงได้ 3. ถ้าออกแบบโครงสร้างให้ดี จะสามารถปรับเปลี่ยนรูป vortex ได้	สามารถใช้มือสัมผัสได้ เพราะไอน้ำเย็น	ง่ายที่สุด เนื่องจากไม่ต้องมีพัดลมเลย
ข้อด้อย	เล่นกับทอร์นาโด โดยใช้มือสัมผัสไม่ได้	1. กลัวลม 2. ซับซ้อน และยุ่งยากในการสร้าง มากที่สุด	อันตราย เพราะไอน้ำร้อน

ภาพของ Tornado Machine แบบต่างๆ
tornado machine แบบเปิด	พายุหมุน จะก่อตัวได้ยากหน่อย เพราะมีลมกวนจากด้านนอก	ต้องใช้กระดาษดำกันลมบางส่วน
สามารถจับเล่นได้	น้องให้ความสนใจ	ดูได้ สัมผัสได้
เมื่อพายุหมุนเกิดอย่างสมบูรณ์ จะเห็นหลอดกลวงใส อยู่ตรงกลาง อย่างชัดเจน จุดนี้ที่เรียกว่า 'ตาของพายุหมุน' (eye of the storm)	บูธส่วนของ vortex ที่งานสัปดาห์วิทยาศาสตร์ 2546 จะเห็นโปสเตอร์ของ vortex และ tornado machine แบบปิด อยู่ด้านข้าง	ตัวนี้ ทำจากแผ่นพลาสติกใส 2 แผ่น เส้นผ่าศูนย์กลาง 12 นิ้ว สูง 31 นิ้ว
ตัวนี้สูง 1.8 เมตร	tornado machine ตัวเล็ก เด็กๆ สามารถปรับเปลี่ยนช่องเปิดได้ ทำให้รูปร่างของ tornado เปลี่ยนไป	ใช้เครื่องทำหมอกแค่ 1 ตัว ก็พอแล้ว
การเปลี่ยนความเร็วของการยกตัวของอากาศ ทำให้ขนาดของ tornado ใหญ่ขึ้น tornado machine ตัวนี้ มีเส้นผ่าศูนย์กลาง 16 นิ้ว สูง 57 นิ้ว	การเลื่อนช่องเปิดให้ออกนอกศูนย์กลาง ทำให้ tornado เปลี่ยนรูป จากเส้นตรง เป็นรูปโค้ง	แกนกลางใส เห็นได้ชัดเจน
Tornado Machine ที่ Tazawako Tourist Information Center, ประเทศญี่ปุ่น

Vortex ในน้ำ (น้ำวน) น้ำวนที่เกิดจากเครื่องกวนสาร

คำถามที่ถามกันบ่อยๆ ใช้ควันอะไรได้บ้างครับ ?  ควันอะไร ก็คงจะได้ครับ เพราะมีหน้าที่ย้อมสีอากาศ (ลม) ให้เรามองเห็นได้ ควันแต่ละประเภท ก็จะมีคุณสมบัติต่างกัน ที่ใช้อยู่ จะเป็นควัน ที่ทำจากไอน้ำ ของ เครื่องทำหมอก ที่ขายที่ตลาดนัดจตุจักร รุ่นราคาถูกที่สุด ประมาณ 550 บาทครับ ค่อนข้างจะปลอดภัย เพราะมีหม้อแปลงไฟด้วย แค่เสียบปลั๊ก เติมน้ำให้ท่วมเครื่องสักหน่อย ก็ใช้ได้แล้ว ควันจากแหล่งอื่นๆ เช่น น้ำแข็งแห้ง ก็น่าจะใช้ได้ แต่สิ้นเปลืองมากกว่า และอันตรายกับเด็กเล็กๆ ตาของพายุ (eye of the storm) คืออะไร ? ตาของพายุ คือส่วนในสุดของพายุ ซึ่งเป็นพื้นที่สงบลม ท้องฟ้ามักจะโปร่ง ถึงแม้ว่าจะมีลม และเมฆ หมุนวนอยู่รอบขอบของตาก็ตาม ตาพายุ ไม่ต้องอยู่ตรงกลางพายุเสมอไป บริเวณผนังของพายุ เป็นบริเวณที่ฝนหนักที่สุด ลมแรงที่สุด และมี turbulence มากที่สุด ข้อเท็จจริงอื่นๆ เกี่ยวกับทอร์นาโด ทอร์นาโด เกิดขึ้นได้ตลอดปี ในมลรัฐที่อยู่ทางตอนใต้ จะเกิดทอร์นาโดบ่อยที่สุดในช่วงเดือน มีนาคม ถึง พฤษภาคม ส่วนมลรัฐที่อยู่ทางตอนเหนือ จะเกิดมากที่สุดในช่วงฤดูร้อน ทอร์นาโดเกิดมากที่สุดในช่วงเวลา บ่าย 3 โมง ถึง 3 ทุ่ม (แต่เกิดได้ตลอด 24 ชั่วโมง) ทอร์นาโด โดยทั่วไป เคลื่อนที่จากทิศตะวันตกเฉียงใต้ ไปยังทิศ ตะวันออกเฉียงเหนือ (แต่อาจเคลื่อนไปในทิศทางใดก็ได้) ความเร็วการเคลื่อนที่ โดยเฉลี่ยคือ 30 ไมล์ต่อชั่วโมง แต่สามารถเคลื่อนได้เร็วถึง 70 ไมล์ต่อชั่วโมง สภาพอากาศก่อนเกิดทอร์นาโด : ท้องฟ้ามืด ส่วนมากเป็นสีเขียวเข้ม , เมฆก่อตัวคล้ายกำแพง , ลูกเห็บขนาดใหญ่ , เสียงดัง คล้ายเสียงรถไฟ พลังงานที่เกิดขึ้นในก้อนเมฆ ทุกๆ 1 กรัม ของน้ำ ที่ควบแน่น จะให้พลังงานความร้อนออกมา 600 แคลอรี ณ ส่วนบนของก้อนเมฆ เมื่อน้ำ 1 กรัม กลายเป็นน้ำแข็ง จะให้พลังงานความร้อนออกมาอีก 80 แคลอรี ความร้อนที่คายออกมา จะทำให้อากาศที่ยกตัว (updraft) มีอุณหภูมิสูงขึ้น ในพายุฟ้าคะนองทั่วไป จะมีการปลดปล่อยพลังงานออกมาประมาณ 10,000 กิโลวัตต์-ชม. เทียบได้กับ ระเบิดนิวเคลียร์ ขนาด 20 กิโลตัน พายุที่ใหญ่กว่านี้ อาจปลดปล่อยพลังงานออกมา ตั้งแต่ 10 เท่า จนถึง 100 เท่า สำหรับพายุฟ้าคะนอง ที่เรียกว่า supercell นั้น updraft จะมีความรุนแรงมาก และอาจเป็นสาเหตุให้เกิดพายุทอร์นาโด